نظریه عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران

2 گروه حقوق خصوصی، دانشکده حقوق، دانشگاه شهید بهشتی، تهران، ایران

10.22034/jlr.2021.220448.1826

چکیده

تعذر اجرای قرارداد یک واقعه حقوقی است که به معنی غیرممکن شدن اجرای آن است و در حقوق ایران در حوزه انحلال قراردادها منشأ آثار متعددی واقع می‌شود. تعذر به لحاظ مصادیق به دودسته تعذر عینی و تعذر قانونی قابل‌تقسیم است. مراد از تعذر عینی ممتنع شدن مادی اجرای قرارداد به نحوی است که امکان الزام به اجرای آن توسط متعهد یا به هزینه او توسط شخص دیگری امکان‌پذیر نباشد. همچنین مراد از تعذر قانونی، عدم امکان الزام به اجرای قرارداد به جهت حکم قانون‌گذار است. نظریه عمومی تعذر به‌طور خلاصه بیان می‌دارد که در بسیاری از مقررات برای مثال مواد 527، 551، 683، 240 و 387 قانون مدنی منطق واحدی مبنی بر انفساخ یا ایجاد خیار فسخ در اثر تعذر کلی یا جزئی قرارداد وجود دارد. آگاهی یافتن بر این منطق سبب می‌شود اولاً در مواردی که مقررات نسبت به انحلال یک قرارداد یا آثار انحلال در فرض خاصی ساکت هستند، حکم آن مسئله را بر اساس منطق حاکم بر نظریه مذکور استخراج کرد و ثانیاً در مواردی که تفاسیر متعددی از منطوق مقررات وجود دارد، تفسیری را برگزید که با منطق کلی حاکم بر نظریه انطباق دارد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

The General Theory of Impossibility: A Coherent Approach

نویسندگان [English]

  • Mansoor Amini 1
  • Reza Bastani Namaghi 2
1 Private Law Group, Law Faculty, Shahid Beheshti University.Tehran
2 Private Law Group, Law Faculty, Shahid Beheshti University, Tehran, Iran
چکیده [English]

The impossibility of the contract is a legal fact, which means the impossibility of performance and it causes many consequences concerning the termination of contracts in Iran’s legal system. The impossibility in considering its instants divides to real and legal impossibility. The real impossibility is a situation in which contract physically cannot be forced to perform by promisor or by promisor expense. The meaning of legal impossibility also is a situation in which contract cannot be forced to perform because of the operation a law. The theory summarizes that an identical logic exists in many rules like articles 527, 551, 683, 240, 387 of Civil Code. That logic requires that partial or total impossibility of contract justify unilateral or automatic termination case by case. Knowing about this logic firstly empowers jurists to infer the ruling of situations in them laws don’t express about the termination of a contract or its consequences and secondly empowers them to choose an interpretation between plenty of interpretation by the general theory of impossibility.

کلیدواژه‌ها [English]

  • impossibility of performance
  • real impossibility
  • legal impossibility
  • force majeure
  • impossibility of delivery
کتاب 1 .امامی، سیدحسن، حقوقمدنی، جلد 1 ،تهران: انتشاراتاسلامیه، 1384. 2 .بابائی، ایرج، حقوقمسئولیتمدنی و الزامات خـارج از قـرارداد، چـاپ اول، تهـران: میزان، 1394. 3 .باریکلو، علیرضا، مسئولیت مدنی، تهران: نشر میزان، چاپ اول، 1385. 4 .بجنوردى، سید محمد بن حسن، قواعد فقهیه، جلد 1 ،تهران: موسسه عـروج، چـاپ سـوم، 1401 ق. 5 .جعفری لنگرودی، محمدجعفر، مبسوط در ترمینولوژی حقوق، جلد 1 ،تهـران: کتابخانـه گنج دانش، چاپ اول، 1378. 6 .شهیدی، مهدی، حقوق مدنی: اصول قراردادهـا و تعهـدات، جلـد 2 ،تهـران: عصـر حقوق، چاپ اول، 1379. 7 .شهیدی، مهدی، حقوق مدنی_آثار قراردادها و تعهدات، جلد 3 ،تهران: انتشارات مجد، چاپ سوم، 1386. 8 .کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، جلد 5 ،تهران: شرکت انتشار با همکاری بهمن برنا، چاپ دوم، 1376. 9 .کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادهـا، جلـد 3 ،تهـران: شـرکت سـهامی انتشـار بـا همکاری بهمن برنا، چاپ چهارم، 1383. 10.کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد (قواعد عمومی)، جلد 1 ،تهـران: مؤسسـه انتشارات دانشگاه تهران، چاپ نهم، 1389. 11.کاتوزیان، ناصر، عقود معین، جلد 1 ،تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ چهاردهم، 1395 . فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 نظریة عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی 193 12.محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، جلد 2 ،چاپ دوازدهم، تهران: مرکز نشـر اسـلامی، 1406 ق. 13.مؤسسه دائره المعارف فقه اسلامی، فرهنگ فقه مطابق مذهب اهل بیـت علـیهم السلام، جلد 3 ،زیر نظر محمود هاشمی شاهرودی، قم: موسسه دائرة المعارف فقه اسـلامی بر مذهب اهل بیت علیهم السلام، چاپ اول، 1387 . مقاله 14 .امینی، منصور، انتقال مالکیت در قراردادهای فروش در نظامهای حقوقی آلمان، فرانسه و ایران، تحقیقات حقوقی، 1382 ،شماره 37 ،صص 153-174. 15 .برادران، لیلا، موارد انحلال قرارداد بیمه، پژوهشنامه بیمه، سال بیسـت و یکـم، 1385، .78-53 صص، 1 شماره 16 .جعفری، علی و تلخابی، مجیـد، بررسی تطبیقی تعذر اجرای قرارداد (در فقه و حقوق ایران و حقوق انگلیس)، معرفت، سال نوزدهم، 1389 ،شماره 148 ،صص 29 -48 . 17 .خورسندیان، محمدعلی و فرهاد محمـدی بصـیر، الـزام بـه اجـرای عـین تعهـدات قراردادی در حقوق ایـران در مقایسـه بـا اسـناد نـوین حقـوق خصوصـی، دیدگاههای حقوق قضایی، 1396 ،شماره 79 و 80 ،صص 67-96 . 18.دارابپور، مهراب، ارزیابی تطبیقی ایفای عین تعهد، مجله تحقیقـات حقـوقی، 1379، .238-189 صص، 30 و 29 شماره 19 .شیروی، عبدالحسین، خیار تعذر تسلیم در فقه امامیه، مقالات و بررسیهـا، دفترسـوم، .186-165صص، 76 شماره، 1383 20.صفایی، سید حسن، قوه قاهره یا فورس ماژور (بررسی اجمالی در حقوق تطبیقی و حقوق بینالملل و قراردادهای بازرگانی بینالمللی)، مجلـه حقـوقی بـینالمللـی، .152-109 صص، 3 شماره، 1364 21.قاسمزاده، سید مرتضی، تأثیر متقابل عقد و قبض و تسلیم، دیدگاههای حقوق قضایی، .118-87صص، 9 شماره، 1377 فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 نظریة عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی 194 22 .نیکبخت، حمیدرضا، آثار قوه قاهره و انتفای قراردادهـا، مجلـه حقـوقی بـینالمللـی، .126-97 صص، 21 شماره، 1376 منابع الکترونیک 23.دهخدا، علی اکبر، لغتنامه دهخدا، وب سـایت واژه یـاب، com.vajehyab.www://https، بازیابی شده در 09/06/1396. 24 .شبیری زنجانی، سید موسـی، درس خارج فقه آیـت االله شـبیری، وبسـایت مدرسـه .1396/06/09 در شده بازیابی، http://bit.ly/13960609-5 ،فقاهت پایاننامه و رساله 25.رنجبر صحرایی، مسعود رضا، «قواعد حقوقی حاکم بر تعیین خسارت ناشی از نقض قرارداد»، رساله دکتری حقوق خصوصی، تهران: دانشگاه شهید بهشتی، 1387 . 26.علیزاده، حسین، «تاثیر قوه قاهره بر تعهدات»، پایاننامه کارشناسی ارشـد، تهـران: دانشـگاه شهید بهشتی، 1368 . ب) منابع عربی 27 .انصاری، مرتضىبن محمد امین، کتاب المکاسب المحرمة و البیع و الخیـارات، جلـد 3 ،قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ انصاری، چاپ اول، 1415 ق. 28 .بجنوردى، سید حسن، القواعد الفقهیه، جلد 3 ،قم: نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق. 29 .بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، جلد 5 ،قم: نشر الهادی، چاپ اول، 1419 ق. 30 .حلی (علامه)، حسنبن یوسفبن مطهر اسدی، نهایة الإحکام فی معرفة الأحکام، جلد 2 ،قم: موسسه اسماعیلیان، چاپ دوم، 1410 ق. 31 .حلی (علامه)، حسنبن یوسف بن مطهر اسدی، تحریر الاحکام الشرعیه علی مذهب الإمامیه، جلد 2 ،قم: موسسه الإمام الصادق، محقق: ابراهیم بهادری، چاپ اول، 1420 ق. 32 .حلی (علامه)، حسنبن یوسف بن مطهر اسدی، تذکرة الفقهاء، جلد یازدهم، 1420ق. فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 نظریة عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی 195 33 .خویی، سید ابوالقاسم، التنقیح فی شرح المکاسب، جلد 1 ،قم: موسسه احیاء آثار الامـام الخویی، چاپ اول، 1425ق. 34 .شهید ثانی، زین الدین بن علی عـاملی، الروضة البهیة فی شـرح اللمعـة الدمشـقیة (المحشی–کلانتر)، جلد 3 ،قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق. 35 .شهید ثانی، زین الدینبن علی عاملی، الروضة البهیة فـی شـرح اللمعـة الدمشـقیة (المحشی–کلانتر)، جلد 4 ،قم: کتابفروشی داوری، چاپ اول، 1410 ق. 36 .شهید ثانی، زینالدین بن علی عاملی، مسالک الأفهام إلى تنقیح شـرائع الإسـلام، جلد 3 ،قم: موسسه المعارف الاسلامیه، چاپ سوم، 1425 ق. 37 .طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، المبسوط فی فقه الامامیـه، جلـد 2 ،تهـران: المکتبـة المرتضویة لإحیاء الآثار الجعفریة، 1387 ق. 38 .نائینی، میرزا محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، جلد 1 ،تهران: المکتبـة المحمدیة، مقرر: موسی بن محمد نجفی خوانساری، چاپ اول، 1373 ق. 39 .نائینی، میرزا محمد حسین، منیة الطالب فی حاشیة المکاسب، جلد 2 ،تهران: المکتبـة المحمدیة، مقرر: موسی بن محمد نجفی خوانساری، چاپ اول، 1373 ق. 40 .نائینی، میرزا محمد حسین، المکاسب والبیع، جلد 1 ،قم: موسسه نشر اسلامی وابسـته بـه جامعه مدرسین، 1413 ق. 41 .نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسـلام، جلـد 23 ،بیـروت: دار إحیاء التراث العربی، چاپ هفتم، 1981 م. 42 .نراقی، مولی احمد بن محمد مهدی، عوائد الأیام فی بیان قواعد الأحکام و مهمات مسائل الحلال و الحرام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسـلامی حـوزه علمیـه، چـاپ اول، 1417 ق. 43 .یزدی، سید محمد کاظم، حاشیه المکاسب، جلد 2 ،قم: موسسه اسـماعیلیان، چـاپ دوم، 1410 ق. فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 نظریة عمومی تعذر: رهیافتی منسجم از قواعد حقوقی 196 44.یزدی، سید محمد کاظم، العروة الوثقى مع التعلیقات، جلد 2 ،قـم: انتشـارات مدرسـه امام على بن ابى طالب علیهالسلام، چاپ اول، 1428 ق. ج) منابع انگلیسی Books 45.Aksoy, H. C. Impossibility in Modern Private Law A Comparative Study of German, Swiss and Turkish Laws and the Unification Instruments of Private Law, Cham: Springer International Publishing. 2014. 46.Brunner, C. Force Majeure and Hardship Under General Contract Principles: Exemption For Non-Performance in International Arbitration, Austin: Wolters Kluwer Law & Business. 2009. 47.Moss, G. C. Lectures on Comparative Law of Contracts. Oslo: Institutt for privatrett. 2004. 48.Tulsian, P. C. Business Law. New Delhi: Tata McGraw-Hill. 2000.