چالش‎های حقوقی‎وفقهی شناسایی‎وپذیرش جوینت‎ونچر قراردادی و قراردادعملیاتی‎مشترک نفتی در ایران

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 استادیار / دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

2 دانشجوی دکترای حقوق نفت و گاز / دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

10.22034/jlr.2020.184675.1542

چکیده

امروزه، مشارکت در اجرای عملیات‎بالادستی نفت‎وگاز، امری گریزناپذیرست. این مشارکت، می‎تواند در قالب جوینت‎ونچر شرکتی یا قراردادی صورت‎گیرد؛ که در نوع اخیر، شخصیت‎حقوقی مجزایی ایجادنمی‎شود. شناسایی‎وپذیرش جوینت‎ونچر شرکتی در ایران چندان بحث‎انگیز نیست؛ زیرا در قالب شرکت‎های‎قانونی مشخص (موضوع ماده‎ی‎‎20 قانون‎تجارت) توجیه‎می‎شود. وانگهی، رویکرد غالب در عملیات‎بالادستی نفت‎وگاز، عدم‎ایجاد شرکت و اتخاذ جوینت‎ونچر قراردادی‎است؛ که روابط عرضی شرکای آن، از طریق «قراردادعملیاتی‎مشترک» تنظیم‎می‎شود. پذیرش جوینت‎ونچر قراردادی و قراردادعملیاتی‎مشترک در حقوق‎ایران، به‎لحاظ عدم‎تصریح‎قانونی و اختلاف آرای‎فقهی (به‎عنوان مبنای قوانین) با چالش‎هایی جدی روبه‎روست. در مقاله‎ی حاضر، تلاش‎شده‎است، این مشارکت‎های رایج نفتی، در پرتوی نهادهای‎حقوقی شناخته‎شده و بالحاظ ضرورت‎های‎اجتماعی تحلیل‎شوند. بدین‎منظور، با مطالعه‎ی شرکت‎‏های عملی و مدنی، امکان تطبیق قراردادهای‎عملیاتی‎مشترک و جوینت‎ونچرهای قراردادی با هریک بررسی و مسأله‎ی اعتبار و مشروعیت این قراردادها، تحلیل‎شده‎است. هم‎چنین، نشان‎داده‎شده که به‎رغم مشابهت‎هایی که میان مشارکت‎های یادشده و شرکت‎عملی وجوددارد، تطبیق مذکور چندان دقیق‎نیست؛ اما می‎توان این مشارکت‎ها را در مفهوم گسترده‎ی شرکت‎مدنی تحلیل‎کرد و معتبرشناخت؛ با آن‎که قول مشهور فقهی، اقسام شرکت‎های مدنی (جز شرکت‎اموال) را مطلقاً باطل‎می‎داند.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


عنوان مقاله [English]

Legal and Jurisprudential Challenges to the Recognition and Acceptance of Contractual Petroleum Joint Ventures and Petroleum Joint Operating Agreements in Iran

نویسندگان [English]

  • Mohammad-Ali Bahmaei 1
  • Rooholamin Hojati Kermani 2
1 Assistant Professor / Shahid Beheshti University, Faculty of Law
2 PhD Student in Oil and Gas Law / Shahid Beheshti University, Faculty of Law
چکیده [English]

Nowadays, it would be against good-practice for a company to go-about conducting upstream oil-and-gas operations without finding a suitable partner. This association may come-into being under the form of either an equity or a contractual joint-venture, while the latter does not lead to the creation of a separate legal-personality. As-far-as recognition-and-acceptance are concerned, equity joint-ventures are expressly provided-for in Iranian-law; and such joint-ventures may come-under “legally-existing companies” (as per article 20 of the Commercial-Code). However, the more common practice-and-trend in upstream oil-and-gas operations is not to establish a new-company and enter-into contractual joint-ventures, in which the horizontal-relationship between partners would be governed by a joint-operating-agreement. It is true to say that it is challenging to accept contractual joint-ventures and joint-operating-agreements in Iran, due to the lack of express-provisions of law and major disparities in the opinions expressed in Islamic-jurisprudence (which forms the basis of the current legal-system). This article will attempt to analyze such joint-ventures in the context of recognized contracts and in light of social-necessities. For this purpose, de-facto corporations and civil-partnerships are first discussed in order to subsequently determine whether contractual joint-ventures and joint-operating-agreements qualify as such; and if yes, whether they are legitimate-and-valid. In spite of the many similarities between such joint-ventures and de-facto corporations, the conclusion is drawn that this comparison is not very solid. Such joint-ventures may, however, legitimately come under the broad definition of civil-partnership, that is to say, despite most Islamic-(Shiite)-jurists being of the opinion that all civil-partnerships (save from joint-ownership) are invalid-and-void.

کلیدواژه‌ها [English]

  • “Joint operating agreement”
  • “contractual joint-venture”
  • “de-facto incorporation”
  • “civil partnership”
  • “hybrid partnership”
الف) منابع فارسی کتاب 1 .آریــانکیــا، رضــا و احســان معــدولیت، نظــام حقــوقی قراردادهــای مشــارکت (جوینتونچر)، تهران: نشر میزان، 1394 . 2 .اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت (کلیات، معاملات تجـاری، تجـار و سـازماندهـی فعالیت تجاری)، تهران: انتشارات سمت، 1387 . 3 .اسکینی، ربیعا، حقوق تجارت (شرکتهای تجاری)، جلد 1 ،تهـران: انتشـارات سـمت، .1397 4 .امامی، سیدحسن، حقوق مدنی، جلد 2 ،تهران: انتشارات اسلامیه، 1386 . 5 .انوری، حسن، فرهنگ بزرگ سخن، جلد 7 ،تهران: نشر سخن، 1381 . 6 .بروجردیعبده، محمد، حقوق مدنی، تهران: انتشارات مجد، 1380 . 7 .پاسبان، محمدرضا، حقوق شرکتهای تجاری، تهران: انتشارات سمت، 1397 . 8 .جعفریلنگرودی، محمدجعفر، ضمان عقدی در حقوق مدنی، تهران: انتشارات گنجدانش، .1386 9 .حائری، مسعود، مبانی فقهی اصل آزادی قراردادها و تحلیلی از مـادة 10 قـانون مدنی، تهران: مؤسسة کیهان، 1383 . 10.دمرچیلی، محمد، علی حاتمی و محسن قرائی، قانون تجارت در نظم حقوقی کنـونی، تهران: انتشارات میثاق عدالت، 1387 . 11 .ستوده تهرانی، حسن، حقوق تجارت، جلد 1 ،تهران: نشر دادگستر، 1387 . 12 .ستوده تهرانی، حسن، حقوقتجارت، جلد 2 ،تهران: نشر دادگستر، 1387 . 13 .شایگان، سیدعلی، حقوق مدنی، قزوین: انتشارات طه، 1375 . 14 .شهیدی، مهدی، حقوق مدنی، جلـد 1) تشـکیل قراردادهـا و تعهـدات) ، تهـران: فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 چالشهای حقوقی و فقهی شناسایی و پذیرش جوینتونچر... 298 انتشارات مجد، 1386 . 15 .شیروی، عبدالحسین، حقوق نفتوگاز، تهران: انتشارات میزان، 1393 . 16.صفار، محمدجواد، شخصیت حقوقی، تهران: انتشارات بهنامی، 1395 . 17.صقری، محمد، حقوق بازرگانی شرکتها، جلد 2) شرکتهایتضامنی، سهامی، بامسئولیتمحدود و مختلط)، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1393 . 18.صقری، محمد، حقوق بازرگانی ورشکستگی، جلد 1) توقـف، ابطـال معـاملات، قرارداد ارفاقی، تصفیه و اعادة اعتبار)، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1388 . 19 .طباطبایی مؤتمنی، منوچهر، حقوق اداری، تهران: انتشارات سمت، 1384 . 20.عرفانی، محمود، حقوق تجارت بهزبان ساده، تهران: نشر میزان، 1381 . 21.عیسائی تفرشی، محمد، مباحثی تحلیلی از حقوق شرکتهای تجاری، جلد 1 ،تهران: انتشارات دانشگاه تربیت مدرس، 1396 . 22.کاتبی، حسینقلی، حقوق تجارت، تهران: چاپ احمدی، 1363 . 23.کاتوزیان، ناصـر، دورة حقوق مدنی، عقود معین، جلد 1) معاملات معوض، عقـود تملیکی، بیع، معاوضه، اجاره و قرض)، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1394. 24.کاتوزیان، ناصـر، دورة حقوق مدنی، عقود معین، جلد 2) مشـارکتهـا و صـلح) ، تهران: انتشارات گنجدانش، 1393 . 25.کاتوزیان، ناصر، دورة حقوق مدنی، عقود معین، جلد 4) عقود اذنی، وثیقـههـای دین، ودیعه، عاریه، وکالت، ضمان، حواله، کفالت و رهن)، تهران: شرکت سـهامی انتشار، 1394. 26.کاتوزیان، ناصـر، دورة حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادهـا، جلـد 1) مفهـوم، انعقاد و اعتبار قرارداد)، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1393 . 27.کاتوزیان، ناصر، دورة حقوق مدنی، قواعد عمومی قراردادهـا، جلـد 2) انعقـاد و اعتبار قرارداد، نظریة بطلان و عدمنفوذ)، تهران: شرکت سهامی انتشار، 1392 . 28.کاشانی، سیدمحمود، حقوق مدنی (قراردادهای ویژه)، تهران: نشر میزان، 1394 . فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 چالشهای حقوقی و فقهی شناسایی و پذیرش جوینتونچر... 299 29.کاویانی، کورش، حقوق شرکتهای تجارتی، تهران: نشر میزان، 1386. مقاله 30 .امامی، نورالدین، شرکت در شرف تأسیس، مجلة کانون وکلا، 1354 ،شمارة 132. 31 .سبحانی، جعفر، شرکت اعمال در فقه اسلامی، فصلنامـة تخصصـی فقـه اهـل بیـت، تابستان و پاییز 1388 ،شمارههای 58-59 . 32.علومی، حمیدرضـا، چالشهای حقوقی تشکیل گروه اقتصادی با منافع مشـترک، پاییز 1392 ،پژوهش حقوق خصوصی، شمارة 4 . 33.عیسائی تفرشی، محمد، مفهوم و قلمرو ماده 220 قـانون تجـارت 1311 ،1379، مدرس، شمارة 1 . 34.گودرزی، سیاوش و محمدرضا علمیسولا، بازخوانی فقهـی-حقـوقی شـرکتهـای اعمال، مفاوضه و وجوه، آموزههای فقه مدنی، پاییز و زمستان 1394 ،شمارة 12. ب) منابع عربی 35 .ابن ادریس، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 2 ،قـم: مؤسسـة النشـر الإسـلامی، .1390 36 .ابن زهره، غنیة النزوع إلی علمی الأصول والفروع، جلد 1 ،قم: مؤسسة الإمام الصادق، .1375 37 .ابن قدامه، المغنی فی فقه الإمام احمد بن حنبل الشیبانی، جلد 5 ،بیروت: دارالفکـر، 1985م. 38 .بحرانی، یوسف بن احمد، الحدائق الناضرة فی الأحکام العترة الطاهرة، جلد 21 ،قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1405ق. 39 .حائری الطباطبائی، سید علی بن محمد، ریاض المسائل، جلد 9 ،قـم: مؤسسـة آل البیـت لإحیاء التراث، 1418ق. 40 .حکـیم، سـید محسـن، مستمسـک العـروة الـوثقی، جلـد 13 ،قـم: منشـورات مکتبـة فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 چالشهای حقوقی و فقهی شناسایی و پذیرش جوینتونچر... 300 آیةااللهالعظمی المرعشی النجفی، 1404ق. 41 .شهید ثانی، الروضة البهیة فی شرح اللمعة الدمشقیة (مباحـث حقـوقی شـرح لمعـه، بهکوشش اسداالله لطفی)، تهران: انتشارات مجد، 1388ش. 42 .شهید ثانی، مسالک الأفهام فی شرح شرائع الإسلام، جلد 4 ،قم: مؤسسـة المعـارف الإسلامی، 1414ق. 43.محقق حلّی، شرائع الإسلام فی مسائل الحلال والحرام، جلد 1 ،تهـران: خرسـندی، .1389 44 .سنهوری، عبدالرزاق احمد، الوسیط فی شـرح القـانون المـدنی الجدیـد، جلـد 5 (العقود الّتی تقع علی الملکیه، الهبه، الشرکه والقرض والدخل الدائم والصلح)، بیروت: منشورات الحلبی الحقوقیه، 2009م. 45 .سید مرتضی، الإنتصار، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1415ق. 46 .شیخ أنصاری، المکاسب، جلد 1 ،قم: مجمع الفکر الإسلامی، 1413ق. 47 .شیخطوسی، کتابالخلاف، جلد 3 ،قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1407ق. 48 .شیخ مفید، المقنعة، قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1410ق. 49 .طباطبائی الیزدی، سید محمدکاظم، العـروة الـوثقی، جلـد 2 ،بیـروت: مؤسسـة الاعلمـی للمطبوعات، 1409ق. 50.علامة حلی، تذکرة الفقهاء، جلد 2 ،قم: مؤسسة آل البیت لإحیاء التراث، 1373ش. 51.علامة حلی، قواعد الأحکام، جلد 2 ،قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1418ق. 52.علامة حلی، مختلف ال شیعة فی أحکام الشریعة، جلد 6 ،قم: مؤسسة النشر الإسلامی، 1374ش. 53.غزالی، إمام محمد، إحیاء علوم الدین، جلد 1 ،بیروت: دارالمعرفة، 1425ق. 54.فاضل مقداد، التنقیح الرائع لمختصر الشرائع، جلد 2 ،قم: کتابخانـة آیـتاالله مرعشـی نجفی، 1404ق. 55.فخرالمحققین، ایضاح الفوائد فی شرح مشکلات القواعد، جلـد 2 ،قـم: اسـماعیلیان، فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 92 چالشهای حقوقی و فقهی شناسایی و پذیرش جوینتونچر... 301 1387ق. 56.کاسانی، علاءالدین ابوبکر بن مسـعود، بدائع الصنائع فـی ترتیـب الشـرائع، جلـد 6، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1986م. 57.مامقانی، عبداالله، مناهج المتقین فی فقه ائمة الحق والیقین، طباعة الحجریة. 58.مقدس أردبیلـی، مجمع الفائدة والبرهان فی شرح ارشـاد الأذهـان، جلـد10 ،قـم: انتشارات اسلامی، 1403ق. 59.موسوی الخوئی، سید ابوالقاسم، مبانی العروة الوثقی، جلد 3) کتاب المضـاربة) ، قـم: منشورات مدرسة دارالعلم، 1409ق. 60 .نجفی، محمدحسـن، جواهر الکلام فی شرح شرائع الإسـلام، جلـد 26 ،بیـروت: دار إحیاء التراث العربی، 1363ق. ج) منابع انگلیسی Books 61.Henn, Harry G. & John R. Alexander, Handbook of the Law of Corporations and Other Business Enterprises, 2nd edition, St. Paul: Minn., West Pub. Co., 1970. 62.Hewitt, Ian, Joint Ventures, London: Sweet & Maxwell, 2008. 63.Prime, Terence, Sarah Gale & Gary Scanlan, The Law and Practice of Joint Ventures, 2nd edition, London: Bloomsbury Publishing PLC, 1998. 64.Mechem, Floyd Russel, Elements of the Law of Partnership, 2nd edition, Chicago: Callaghan and Company, 1920. 65.Roberts, Peter, Joint Operating Agreements: A Practical Guide, 3rd edition, London: Global Law and Business, 2015. 66.Ryan, Chris & Katherine Reece Thomas, The Law and Practice of Shareholders’ Agreements, 2nd edition, London: Lexis Nexis Butterworths, 2014. 67.Vermeulen, Eric P.M., The Evolution of Legal Business Forms in Europe and the United States: Venture Capital, Joint Venture and Partnership Structures, the Hague: Kluwer International Law, 2003.