بازخوانی تحلیلی- انتقادی ملاک تفکیک جرایم مستوجب حد از جرایم تعزیزی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

استادیار، دانشکده الهیات، حقوق و معارف اسلامی، دانشگاه سیستان و بلوچستان، زاهدان، ایران. h.khodayar@theo.usb.ac.ir

10.52547/jlr.2023.226325.2135

چکیده

بنابر تلقی رایج، نظام کیفری دوگانه حد-تعزیر، از جهت جرایم مستوجب حد و تعزیر ثبات دارد. لازمه این ثبات، روشن و مشخص بودنِ سیاهه جرایم مستوجب حد و تعزیر است. و لازمه این مطلب، وجود ملاک روشن و دقیق برای تفکیک جرایم مستوجب حد و تعزیر از یکدیگر است. برای سنجش پشتوانه این ثبات و لوازم آن، در نظام کیفری حد- تعزیر، ابتدا با رویکردی تحلیلی، مقرر گشت که اصل در مجازات‌ها، تعزیری بودن است. صرفاً در موارد یقینی و به طور ضابطه‌مند می‌توان از ذیل این اصل خارج شد. سپس، با رویکردی انتقادی، و با عنایت به روایات و نوشته‌های فقهی، ضابطه‌های موجود و محتمَل برای حدانگاری کیفرها ارائه و تحلیل گشت، و از این رهگذر، حدی بودنِ بسیاری از جرایمی که در تلقی رایج، مستوجب حد قلمداد می شوند، به چالش کشیده شد. در نهایت روشن شد که دوگانه حد-تعزیر از جهت جرم، آن‌گونه که در تلقی رایج متصوّر است، ثبات ندارد و می‌توان با اجتهاد روشمند، تغییراتی را در سیاهه جرایم مستوجب حد و تعزیر پذیرفت.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Analytical-Critical Re-Reading of the Criteria for Distinguishing the Crimes Imposed by the Hadd from the Crimes of Taziri

نویسنده [English]

  • Hossein Khodayar
Assistant Professor, Faculty of Theology, Law and Islamic Studies, University of Sistan & Baluchestan, Zahedan, Iran. Corresponding Author Email: h.khodayar@theo.usb.ac.ir
چکیده [English]

According to common belief, the dual penal system of hadd-ta'zir has stability in terms of crimes subject to hadd and ta'zir. The prerequisite for this consistence is the clarity of listed crimes subject to hadd and ta'zir and the requirement of this matter is the existence of a clear and precise criterion for separating the crimes subject to hadd and ta'zir from each other. In order to measure the validity of this stability and its requirements in the criminal system of hadd-ta'zir, first through an analytical approach, it is determined that the principle in punishments is to be ta'zir. Only in certain cases and in a disciplined manner this principle is abandoned. By a critical approach and regarding jurisprudential narrations and writings, the existing and probable criteria for considering hadd punishments are presented and analyzed. Accordingly many crimes that are considered as subject to hadd are challenged. Finally, it becomes clear that the dual hadd-ta'zir is not constant in terms of crime as it is commonly considered and with methodical ijtihad, changes in the list of crimes subject to hadd and ta'zir can be accepted.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Crimes subject to hadd
  • Crimes subject to ta'
  • The principle of ta'
  • Criteria for the Hadd of punishments
  • The penal system of hadd-ta'
  • zir

مراجع

  1.  

    منابع

    قرآن کریم

    کتاب

    1. الهام، غلام‌حسین و محسن برهانی، درآمدی بر حقوق جزای عمومی، جلد2، تهران: نشر میزان، 1393.
    2. بروجردى، سید حسین، منابع فقه شیعه(متن و ترجمه جامع احادیث الشیعه)، جلد 30، مترجمان: احمد اسماعیل‌تبار، سید احمدرضا حسینی و مهدی حسینیان قمی، تهران: فرهنگ سبز، 1387.
    3. محقق داماد، سید مصطفی، قواعد فقه، جلد 4، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1384.
    4. معتمدی، محمد، سیره عقلا و عرف در اجتهاد (تقریر و تحلیلی از آراء فقیه عالیقدر حضرت آیت‌الله العظمی منتظری)، تهران: انتشارات سرایی، 1397.
    5. نوبهار، رحیم، اهداف مجازات‌ها در جرایم جنسی- چشم‌اندازی اسلامی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1389.

    مقاله

    1. نوبهار، رحیم و امیر عرفانی‌فر، «واکاوی تحلیلی- انتقادی تفاوت‌های میان حد و تعزیر»، فصلنامه‌ راهبرد، 26/ بهار 1396، شماره 82، صص 240-207.
    2. نوبهار، رحیم، «بازخوانی مستندات فقهی حکم اعدام برای تکرار جرایم حدی»، فصلنامه پژوهش حقوق کیفری، سال 2، زمستان 1392، شماره 5، صص 46-9.
    3. نوبهار، رحیم، «جستاری در دلایل نقلی تقسیم‌بندی حد- تعزیر»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، دوره 17، تابستان 1393، شماره 66، صص 164 –
    4. ورعی، سید جواد، «ارتداد، نگاهی دوباره (تقریری از مباحث آیت‌الله موسوی اردبیلی- رمضان1420- قسمت سوم،» حکومت اسلامی، دوره 5، بهار 1379، شماره 1، صص 110-74.
    5. یزدی، محمد، «نکته‌ای در مجازات لواط»، فصلنامه فقه اهل‌بیت، سال 9، بهار 1382، شماره 33، صص 93-66.

    ب) منابع عربی

    1. ابن ادریس حلی، محمد بن منصور بن احمد، السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، جلد 3، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1410ق.
    2. اردبیلی، احمد بن محمد، مجمع الفائده و البرهان فی شرح ارشاد الاذهان، جلد 13، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1403‌ق.
    3. اصفهانی، محمد بن حسن، کشف ‌اللثام‌ و الابهام ‌عن ‌قواعد ‌الاحکام، جلد 10، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1416ه‌ق.
    4. انصاری دزفولی، مرتضی بن محمدامین، کتاب المکاسب المحرمه و البیع و الخیارات، جلد 5، قم: کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415‌ق.
    5. تبریزی، جواد، تنقیح‌مبانی‌الاحکام، جلد 2، قم: دارالصدیقه‌الشهیده، 1429‌ق.
    6. حرّ عاملی، محمد بن حسن، تفصیل وسائل الشیعة إلى تحصیل مسائل الشریعة‌، جلد 10 و 20 و 28، قم: موسسه آل‌البیت علیهم‌السلام، 1409‌ق.
    7. ‌حلبی، ابوالصلاح تقی‌الدین ‌بن‌ نجم‌الدین‌، الکافی فی الفقه، اصفهان: کتابخانه عمومی امام امیرالمومنین، 1403‌ق.
    8. الحلی، حسن بن یوسف بن مطهر اسدی، قواعد الاحکام فی معرفه الحلال و الحرام، قم: موسسه النشر الاسلامی، 1413ق.
    9. الحلی، نجم‌الدین جعفربن حسن، شرائع‌الاسلام فی مسائل الحلال و الحرام، جلد 4، قم: موسسه اسماعیلیان، 1408ق.
    10. خوانساری، سید احمد بن یوسف، جامع‌المدارک فی شرح مختصرالنافع، جلد 7، قم: موسسه اسماعیلیان، 1405ق.
    11. طباطبایی حائری، سید علی بن محمد، ریاض‌المسائل فی تحقیق‌الاحکام بالدلائل، جلد 16، قم: موسسه آل‌البیت، 1418‌ق.
    12. طوسی، ابوجعفر محمد بن حسن، الخلاف، جلد 5، قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1407‌ق.
    13. العاملی، زین‌الدین‌بن‌علی‌، الروضه البهیه فی شرح اللمعه الدمشقیه، جلد 9، قم: کتابفروشی داوری، 1410ق.
    14. العاملی، زین‌الدین‌بن‌علی‌، مسالک‌الافهام الی تنقیح شرائع‌الاسلام، جلد 14، قم: موسسه المعارف الاسلامیه، 1413ق.
    15. العاملی، محمد بن مکی، اللمعه الدمشقیه فی فقه الامامیه، بیروت: دارالتراث- الدار الاسلامیه، 1410‌ق.
    16. العاملی، محمد بن مکی، القواعد و الفوائد، جلد 2، قم: کتابفروشی مفید، بی‌تا.
    17. فاضل موحدى لنکرانى، محمد، تفصیل الشریعه فی شرح تحریر الوسیلة - الحدود، قم: مرکز فقهى ائمه اطهار علیهم السلام،1422ق.
    18. مکارم شیرازی، ناصر، انوارالفقاهه فی شرح تحریرالوسیله- کتاب الحدود، جلد 2، تهران: مؤسسه چاپ و نشر عروج، 1434ق.
    19. موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، موسوعه الفقه الاسلامی طبقاً لمذهب اهل‌البیتعلیهم‌السلام، جلد 29(مدخل تعزیر)، قم: موسسه دائره المعارف الفقه الاسلامی، 1435‌ق.
    20. موسوی خمینی، سید روح‌الله، تحریر الوسیله، جلد 2، قم: موسسه مطبوعات دارالعلم، بی‌تا.
    21. موسوی خویی، سید ابوالقاسم، مبانی تکمله المنهاج، جلد 41 موسوعه، قم: موسسه احیاء آثار الامام الخویی، 1428ه‌ق.
    22. موسوى اردبیلى، سید عبد الکریم، فقه الحدود و التعزیرات، جلد 3، قم: مؤسسة النشر لجامعة المفید رحمه الله،1427‌ق.
    23. موسوى گلپایگانى، سید محمدرضا، الدر المنضود فی أحکام الحدود، جلد 1، مقرر: عباس کریمی جهرمی، قم: دار القرآن الکریم، 1412ق.
    24. نجفی، محمدحسن، جواهرالکلام فی شرح شرایع‌الاسلام، جلد 41، بیروت: داراحیاء‌التراث‌العربی، بی‌تا.

     

    References

    The Holy Quran

    Books

    1. Al-Amili, Muhammad bin Makki, The Damascene Luma’a in the Fiqh of the Imamiyah, Beirut: Dar Al-Turath - Al-Islamiyyah House, 1989. (In Arabic)
    2. Al-Amili, Muhammad ibn Makki, The Rules and Benefits, Vol. 2, Qom: Mufid Bookstore, (In Arabic)
    3. Al-Amili, Zain Al-Din Bin Ali, Al-Rawdah Al-Bahiya fi Sharh Al-Luma’ Al-Dimashqiah, Vol. 9, Qom: Davari Bookstore, 1989. (In Arabic)
    4. Al-Amili, Zain Al-Din Bin Ali, Paths of Understanding to Revise the Laws of Islam, Vol. 14, Qom: Institution of Islamic Knowledge, 1992. (In Arabic)
    5. Al-Hilli, Hassan bin Youssef bin Mutahhar Asadi, “The Rules of Judgments in Knowing the Lawful and the Haram,” Qom: Institution of Islamic Publishing, 1992. (In Arabic)
    6. Al-Hilli, Najm al-Din Jafar ibn Hasan, The Laws of Islam in Issues of Halal and Haram, Vol. 4, Qom: Ismailian Institution, 1987. (In Arabic)
    7. Ansari Dezfuli, Morteza bin Muhammad Amin, The Book of Prohibited Earnings, Selling and Choices, Vol. 5, Qom: World Congress Honoring Sheikh Azam Ansari, 1994. (In Arabic)
    8. Ardebili, Ahmed bin Muhammad, Majma’ al-Faidah wa al-Burhan fi Sharh Irshad al-Azl, Volume 13, Qom: Islamic Publication Office, 1982. (In Arabic)
    9. Boroujerdi, Seyed Hossein, Sources of Shiite jurisprudence (Comprehensive Text and Translation of Shiite Hadiths), Vol. 30, Translators: Ahmad Ismail Tabar, Seyed Ahmad Reza Hosseini and Mehdi Hosseinian Qomi, Tehran: Farhang Sabz, 2014. (In Persian)
    10. Elham, Gholam Hossein, Mohsen Borhani, An Introduction to Public Criminal Law, Vol. 2, Tehran: Mizan, 2008. (In Persian)
    11. Fadel Movahedi Lankarani, Muhammad, Detailing the Sharia in the Explanation of Tahrir al-Wasila - Hudud, Qom: Jurisprudence Center of Imams Athar, 2001. (In Arabic)
    12. Halabi, Abul Salah Taqi al-Din bin Najm al-Din, Al-Kafi fi al-Fiqh, Isfahan: Imam Amir al-Mominin Public Library, 1982. (In Arabic)
    13. Hurr Amili, Muhammad bin Hassan, Detailing the Means of the Shiites to Collect Issues of Sharia, Vol. 10, 20 and 28, Qom: Institution of the House of the Prophet. 1988. (In Arabic)
    14. Ibn Idris Helli, Muhammad bin Mansur bin Ahmed, Al-Sarair Al-Hawi for Tahrir Al-Fatawa, Vol. 3, Qom: Islamic Publication Book, 1989. (In Arabic)
    15. Institute of Knowledge Department of Islamic Fiqh, Encyclopedia of Islamic Jurisprudence According to the Doctrine of Ahl al-Bayt, Vol. 29, Qom: Institute of Knowledge of Islamic Fiqh, 2013. (In Arabic)
    16. Isfahani, Muhammad bin Hassan, Kashf Allathami wa Alabham Ean Qawaeid Alahkam, Vol. 10, Qom: Islamic Publications Book, 1995. (In Arabic)
    17. Khansari, Seyed Ahmad ibn Yusuf, Jami` al-Madarik fi Sharh Mukhtasar al-Nafi`, Vol. 7, Qom: Ismailian Institution, 1984. (In Arabic)
    18. Makarim Shirazi, Nasir, Anwar al-Faqih fi Sharh Tahrir al-Wasilah - Kitab al-Hudud, Vol. 2, Tehran: Orouj Printing and Publishing Institution, 2012. (In Arabic)
    19. Mohaghegh Damad, Seyed Mostafa, Rules of Jurisprudence, Vol. 4, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center, 2005. (In Persian)
    20. Motamedi, Mohammad, The Sira of Wisdom and Custom in Ijtihad (Explanation and Analysis of the Opinions of the Ayatollah Montazeri), Tehran: Sarayie Publications, 2018. (In Persian)
    21. Mousavi Ardebili, Syed Abd al-Karim, Jurisprudence of Hudud and Ta'zirat, Vol. 3, Qom: Al-Mufid University Publishing Isntitute, 2006. (In Arabic)
    22. Mousavi Golpayegani, Seyed Muhammad Reza, Al-Durr Al-Mandood fi Ahkam al-Hudud, Vol. 1, Course: Abbas Karimi Jahrami, Qom: Dar Al- Qur’an Al-Karim, 1991. (In Arabic)
    23. Mousavi Khoei, Seyed Abu al-Qasim, Buildings to Supplement the Curriculum, Vol. 41, Encyclopedia, Qom: Foundation for the Revival of of Imam al-Khoei Antiquities, 2007. (In Arabic)
    24. Mousavi Khomeini, Seyed Ruhollah, Editing Al-Wasilah, Vol. 2, Qom: Dar Al-Ilm Publications Institution, PITA. (In Arabic)
    25. Najafi, Muhammad Hassan, Jawahar-al-Kalam in Explanation of the Laws of Islam, Vol. 41, Beirut: Dar-al-Ahya of the Arabic Heritage. (In Arabic)
    26. Nobahar, Rahim, The Purposes of Punishments in Sexual Crimes - Islamic Perspective, Qom: Research Institute of Islamic Sciences and Culture, 2010. (In Persian)
    27. Tabatabai Haeri, Seyed Ali Bin Muhammad, Riyad Al-Masa’il In Verifying Rulings with Evidence, Vol. 16, Qom: Aal al-Bayt Institution, 1997. (In Arabic)
    28. Tabrizi, Jawad, Tanqih Mabani al-Ahkam, Vol. 2, Qom: Dar Al-Siddiqa Al-Shahida, 2008. (In Arabic)
    • Tosi, Abu Ja`far Muhammad ibn Hasan, Al-Khilaf, Vol. 5, Qom: An Islamic Publication Book, 1986. (In Arabic)

    Articles

    1. Nobahar, Rahim and Amir Erfanifar, "Analytical-Critical Analysis of the Differences Between Hadd and Ta'zir", Strategy Quarterly, Vol. 26, No. 82, 2017 (In Persian)
    2. Nobahar, Rahim, "A Study in the Narrative Reasons for the Hadd-Ta'zir Division", Quarterly Journal of Legal Research, Vol. 17, No. 66, 2013. (In Persian)
    3. Nobahar, Rahim, "Re-reading the jurisprudential documents of the death sentence for repeating certain crimes", Quarterly Journal of Criminal Law Research, Year 2, No. 5, 2014. (In Persian)
    4. Varei, Seyyed Javad, "Apostasy, A New Look (a report on the topics of Ayatollah Mousavi Ardebili - Ramadan 1420 - Part 3", Islamic Government, Vol. 5, No.1, 2000. (In Persian)
    5. Yazdi, Mohammad, "A Point in the Punishment of Sodomy", Ahl al-Bayt Jurisprudence Quarterly, Year 9, No. 33, 2003. (In Persian)

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 30 خرداد 1401
  • تاریخ بازنگری: 27 خرداد 1402
  • تاریخ پذیرش: 17 تیر 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار