رویکردهای اقتصادی به تفسیر متون و مقایسه آن‌ها با دیدگاه‌های اصالۀ‌الظهوری و مقاصدی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانش آموخته کارشناسی ارشد حقوق اقتصادی و دانشجوی دکتری حقوق خصوصی دانشگاه شهیدبهشتی.

2 استادیاردانشکده حقوق - دانشگاه شهید بهشتی

10.52547/jlr.2023.226900.2186

چکیده

این تحقیق در پی پاسخگویی به این پرسش است که چگونه می‌توان میان رویکرد‌های اقتصادی تفسیر و دیدگاه‌های تفسیری در اسلام، سازگاری برقرار کرد و تفسیری با بیشترین میزان تحقق منافع عمومی ارائه نمود؟ رویکردهای اقتصادی در تفسیر متون، به سه قسم عمده تقسیم‌ می‌شوند؛ در رویکرد نخست، بیش از هر چیز بر متن و تفسیر لفظی آن تأکید می‌شود. از این منظر، با پذیرش اصل «قانون‌گذار کم‌هزینه»، فرض بر این است که بررسی‌ها و تحلیل‌های لازم در جریان وضع انجام پذیرفته است و بررسی مجدد پیامدهای اعمال و جستجوی تفسیر بهینه، صرفاً به ایجاد هزینه‌های مضاعف و اتلاف منابع می‌انجامد. رویکرد دوم به منشأ وضع توجه دارد و با مدنظر قرار دادن نقش «گروه‌های ذینفع» یا «منفعت عمومی» در وضع قانون، بر «بازسازی ذهنی» فرآیند وضع تأکید می‌کند. رویکرد سوم نیز تفسیر را تابع بررسی پیامدها و هزینه‌ها و منافع آن می‌داند و تفسیری را ترجیح می‌دهد که به لحاظ اقتصادی بهینه و کارا باشد. حال، ترجیح یکی از این قواعد تفسیری یا جمع میان آن‌ها و شناسایی نظریه اقتصادی تفسیر، نکات بدیعی چون بهره‌مندی از مفهوم اجتماعی ضرر (در رویکرد اصالة‌الظهوری) و یا پررنگ کردن برخی مقاصد شرع از قبیل حفظ مال (در رویکرد مقاصدی) برای تأیید استفاده از تحلیل‌های اقتصادی پیش از تفسیر لفظی، فراهم می‌آورد.

کلیدواژه‌ها

موضوعات

عنوان مقاله [English]

Economic Approaches to the Interpretation of Texts and Comparing them with the Isālat-al-dhuhūri and Maqāsidi Viewpoints

نویسندگان [English]

  • seyed alireza shokuhyan 1
  • mojtaba ghasemi 2
1 Ph.D. Candidate of Law, Shahid Beheshti University
2 Assistant Professor of Law, Shahid Beheshti University
چکیده [English]

This research seeks to answer the question of how can the reconciliation between economic approaches of interpretation and Islamic interpretative views be established and presented as an interpretation with the highest degree of realization of the public interest. Economic approaches to the interpretation of texts can be divided into three main categories. In the first approach, more emphasis is placed on text and literal interpretation of it. From this perspective, with the acceptance of the principle of Costless Legislature, it is assumed that the necessary examinations and analysis have been carried out in the course of enactment and the re-examination of the consequences of applying and seeking an optimal interpretation, merely leads to double costs and waste of resources. The second approach focuses on the origin of enactment. Therefore, the role of Interest Groups or Public Interest in the enactment process emphasizes the Imaginative reconstruction of the enactment process. The third approach also takes the interpretation as a function of the consequences, costs, and benefits of it, and chooses an interpretation that is economically optimal and efficient. Now, the preference for one of these interpretive rules or the combination of them and the identification of the economic theory of interpretation provides Exquisite points like using the social concept of damage in Isālat-al-Dhuhūr viewpoint and Highlighting some of the Sharia purposes, such as keeping property in Maqāsid viewpoint for confirmation of using economic analysis before Literal Interpretation.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Economic Analysis
  • Imaginative reconstruction
  • Costless Legislature
  • Interest Groups
  • Literal Interpretation

مراجع

  1. کتاب

    1. آقایی، کامران، مکتب­های تفسیری در حقوق بر بنیاد هرمنوتیک حقوقی، تهران: میزان، چاپ دوم، 1393.
    2. پالمر، ریچارد ا.، علم هرمنوتیک: نظریه تأویل در فلسفه­های شلایر ماخر، دیلتای، هایدگر، گادامر، ترجمه محمدسعید حنایی کاشانی، تهران: هرمس، چاپ نهم، 1395.
    3. جعفری­تبار، حسن، دیو در شیشه؛ در فلسفه رویه قضایی، تهران: نگاه معاصر، چاپ اول، 1396.
    4. جعفری­تبار، حسن، فلسفه تفسیری حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1388.
    5. جعفری لنگرودی، محمدجعفر، ترمینولوژی حقوق، تهران: گنج دانش، چاپ بیست‌وچهارم، 1391.
    6. حسینی (ژرفا)، سید ابوالقاسم، مقصدهای شریعت، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1388.
    7. حلّاق، وائل، تاریخ تئوری‌های حقوقی اسلامی؛ مقدمه‌ای بر اصول­ فقه سنتی، ترجمه دکتر محمد راسخ، تهران: نشر نی، چاپ چهارم، 1395.
    8. دادگر، یدالله، اصول تحلیل اقتصادی: خرد و کلان، تهران: آماره، چاپ دوم، 1392.
    9. سن، میریام، تنظیم بازار بدون مداخله دولت (شناخت تغییرات نهادی)، ترجمه سیدعلیرضا شکوهیان، حامد ادریسیان و حیدر سلامی، تهران: مجد، چاپ اول، 1397.
    10. سیمایی صراف، حسین، قیاس در استدلال حقوقی؛ مطالعه تطبیقی در فقه، نظام حقوقی ایران و کامن­لا، تهران: موسسه مطالعات و پژوهش­های حقوقی شهردانش، چاپ اول، 1392.
    11. شکوهیان، سید علیرضا، تحلیل اقتصادی مسئولیت مدنی پزشک، تهران: انتشارات خرسندی، چاپ اول، 1395.
    12. شهابی، مهدی، فلسفه حقوق: مبانی نظری تحول نظام حقوقی از حقوق سنتی تا حقوق مدرن، تهران: سازمان انتشارات پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی، چاپ اول، 1396.
    13. فار، مایکل، تحلیل اقتصادی حقوق مسئولیت مدنی (بخش نخست: قواعد مسئولیت مدنی کارا)، ترجمه سیدعلیرضا شکوهیان و حامد ادریسیان، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چاپ اول، 1396.
    14. فیض، علیرضا، مبادی فقه و اصول، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، چاپ چهارم، 1369.
    15. کاتوزیان، ناصر، شیوه تجربی تحقیق در حقوق، تهران: شرکت سهامی انتشار، چاپ اول، 1389.
    16. گرجی، ابوالقاسم، ادوار اصول فقه، تهران: میزان، چاپ اول، 1385.
    17. محقق داماد، سیدمصطفی، الهیات محیط زیست، تهران: موسسه پژوهشی حکمت و فلسفه ایران، چاپ دوم، 1394.
    18. محقق داماد، سیدمصطفی، قواعد فقه: بخش مدنی (مالکیت و مسئولیت)، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1392.
    19. محقق داماد، سیدمصطفی، مباحثی از اصول فقه، دفتر دوم، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، چاپ شانزدهم، 1390.
    20. مرمور، آندره، تفسیر و نظریه حقوقی، ترجمه محمدحسین جعفری و مهسا شعبانی، تهران: مجد، چاپ اول، 1390.
    21. نوبهار، رحیم، اصول فقه: مباحث الفاظ و قواعد تفسیر متن، تهران: میزان، چاپ اول، پاییز 1395.
    22. واسعی، سید محمد، جایگاه عرف در فقه، تهران: کانون اندیشه جوان، چاپ دوم، 1387.
    23. یاوری، اسدالله، مهدی مرادی برلیان و پرهام مهرآرام، اصول و معیارهای تفسیر قضایی در حقوق عمومی، تهران: مرکز مطبوعات و انتشارات قوه قضاییه، چاپ اول، 1396.

    مقاله

    1. الشریف، محمدمهدی و حمید آرایی، پلورالیسم استدلال حقوقی در پرتو تفسیرهای متعارض، دوفصلنامه حقوق تطبیقی، دوره 5، بهار و تابستان 1396، شماره 107.
    2. امیدی، جلیل، تفسیر قانون در حقوق انگلستان، مجله دانشکده حقوق و علوم سیاسی دانشگاه تهران، پاییز 1376، شماره 38.
    3. امینی، منصور و سیدعلیرضا شکوهیان، بهینه­یابی در کارکرد قاعده مسئولیت مبتنی بر تقصیر؛ با تأکید بر مسئولیت مدنی پزشک، تحقیقات حقوقی، زمستان 1395، شماره 76.
    4. پورسعید، رامین، بررسی مهمترین چالش­های اصالۀالظهور، مبانی فقهی حقوق اسلامی، سال دوم، بهار1384، شماره 3.
    5. دارینی، علی، مصلحت و جایگاه فقهی آن، راهبرد، بهار1380، شماره 19.
    6. شهابی، مهدی، «تحلیل اقتصادی حقوق» در کشاکش مدرنیتۀ حقوقی و پست­مدرنیتۀ حقوقی، مطالعات حقوق تطبیقی، دوره9، بهار و تابستان1397، شماره1.
    7. عظیمی گرکانی، هادی، مصلحت شناسی با رویکرد حکومتی، فصلنامه تخصّصی فقه و تاریخ تمدّن، سال پنجم، بهار1388، شماره 19.
    8. قاری سیدفاطمی، سیدمحمد، رویکرد عدلیه­ای به نظریه مقاصد و پیامدهای حقوق بشری آن، تحقیقات حقوقی، پاییز 1395، شماره 75.
    9. کیوانفر، شهرام، پراگماتیسم حقوقی، تحقیقات حقوقی، پاییز و زمستان 1386، شماره 46.
    10. گلشنی، عصمت و سید مهدی حسینی مدرس، مقایسه اثر مکاتب تفسیری اقتصادی و فرمالیستی بر حقوق، دانشنامه حقوق اقتصادی، سال بیست‌ودوم، بهار و تابستان 1394، شماره 7.
    11. نقشبندی، سید نوید، نظریه حصر ضروریات در مقاصد خمسه، مقالات و بررسی­ها، پاییز 1386، شماره 85.

    عربی

    1. شاطبی، ابواسحاق، الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت: دارالکتب العلمیه، 1425 هـ.ق.
    2. شنقیطی، محمد الامین، اصول البیان فی ایضاح القرآن بالقرآن، مجمع الفقه الاسلامی، بی­تا.
    3. شنقیطی، محمد الامین، المصالح المرسله، مدینه منوره: الجامعه الاسلامیه، 1410 هـ.ق.
    4. عاملی، حسن محمد فیاض حسین، شرح الحلقۀ الثالثۀ، شرکۀ دار المصطفی(ص) لاحیاء التراث، 1428 هـ.ق، جلد2.
    5. غزالی طوسی، ابوحامد محمد بن محمد، المستصفی، دار الکتب العلمیه، 1413 هـ.ق.
    6. مظفر، محمدرضا، اصول الفقه، جلد 1، قم: دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ چهارم، 1370.

    References

    Books

    1. Aghaei, K. Interpretation Schools in Law Based on the Legal Hermeneutics, Tehran: Mizan, second edition, 2013. (In Persian)
    2. Dadgar, Y. Principles of Economic Analysis: Micro and Macro, Tehran: Amareh, 2nd edition, 2013. (In Persian)
    3. Duderija, Adis, Maqasid Al Shari’a and Contemporary Reformist Muslim Thought: An Examination, Palgrave MacMillan, 2014.
    4. Farr, M. Economic Analysis of Civil Liability Laws (Part One: Rules of Effective Civil Liability), Translated by Shekouhian, A., and Hamed Idrisian, Tehran: Judiciary Press and Publications Center, First edition, 2017. (In Persian)
    5. Feiz, A. Fundamentals of Jurisprudence and Principles, Tehran: Tehran University Press, 4th edition, 1990. (In Persian)
    6. Garji, A. Usūl Fiqh Periods, Tehran: Mizan, First edition, 2006. (In Persian)
    7. Gleave, Robert, Islam And Literalism: Literal meaning and Interpretation In Islamic Legal Theory, Edinburgh University Press, 2012.
    8. Hallaq, W. History of Islamic Legal Theories; An Introduction to the Principles of Traditional Jurisprudence, Translated by Rasekh, M., Tehran: Ney Publishing, 4th edition, 2016. (In Persian)
    9. Hosseini, A. Sharia Goals, Tehran: Islamic Culture and Thought Research Institute Publishing Organization, first edition, 2009. (In Persian)
    10. Ibn Ashur, Muhammad Al-Tahir, Ibn Ashur Treaties on Maqasid al-Shari’ah, Translated from the Arabic and Annotated by: Mohamed El-Tahir El-Mesawi, London: International Institute of Islamic Thought, 2006.
    11. Jafari Langroudi, M. Legal Terminology, Tehran: Ganj-e-Danesh, 24th edition, 2012. (in Persian)
    12. Jafari Tabar, H. The Interpretive Philosophy of Law, Tehran: Sahami Publication Company, First edition, 2009. (In Persian)
    13. ------------------. Devil in Glass; In the Philosophy of Judicial Procedure, Tehran: Neghah-e-Moaser, first edition, 2017. (In Persian)
    14. Katouzian, N. The Experimental Method of Research in Law, Tehran: Publishing Company, First edition, 2010. (In Persian)
    15. Marmor, A. Legal Interpretation and Theory, Translated by: Jafari, M., and Mahsa Shabani, Tehran: Majd, First edition, 2011. (In Persian)
    16. Mathis, Klaus, Consequentialism in Law, in »Efficiency, Sustainability, and Justice to Future Generations«, Klaus Mathis (Ed), Springer, 2011.
    17. Mohaghegh Damad, M. Discussions on the Principles of Jurisprudence, second book, Tehran: Islamic Sciences Publishing Center, 16th edition, 2011. (In Persian)
    18. --------------------- Environmental Theology, Tehran: Hikmat and Philosophy Research Institute of Iran, second edition, 2015. (In Persian)
    19. --------------------- Jurisprudence’s Rules: Civil Section (Ownership and Responsibility), Tehran: Islamic Sciences Publishing Center, 2013. (In Persian)
    20. Nobahar, R. Principles of Jurisprudence: Discussion on the Words and Rules of Text Interpretation, Tehran: Mizan, First edition, 2016. (In Persian)
    21. Palmer, R. Science of Hermeneutics: Theory of Interpretation in the Philosophies of Schleier, Macher, Dilthey, Heidegger, Gadamer, Translated by: Hanai Kashani, M., Tehran: Hermes, 9th edition, 2016. (In Persian)
    22. Parisi, Francesco and Fon, Vincy, The Economics of Lawmaking, Oxford University Press, 2009.
    23. Posner, Richard A., The Problems of Jurisprudence, Harvard University Press, 1993.
    24. Sen, M. Market Regulation without Government Intervention (Recognition of Institutional Changes), Translated by: Shekouhian, A., Hamed Idrisian and Haider Salami, Tehran: Majd, First edition, 2018. (In Persian)
    25. Shahabi, M. Philosophy of Law: The Theoretical Foundations of the Evolution of the Legal System from Traditional Law to Modern Law, Tehran: Islamic Thought Research Institute Publishing Organization, 1st edition, 2017. (In Persian)
    26. Shekohian, A. Economic Analysis of Physician's Civil Liability, Tehran: Khorsandi Publications, First edition, 2016. (In Persian)
    27. Simaei Saraf, H. Analogy in Legal Reasoning; A Comparative Study in Jurisprudence, Iran's Legal System and Common Law, Tehran: Shahr-e Danesh Institute of Legal Studies and Research, First edition, 2013. (In Persian)
    28. Vasei, M. The Place of Custom in Jurisprudence, Tehran: Young Thought Center, Second edition, 2008. (In Persian)
    29. Yavari, A. and Mehdi Moradi Berelian and Parham Mehraram, Principles and Criteria of Judicial Interpretation in Public Law, Tehran: Judiciary Press and Publications Center, First edition, 2017. (In Persian)
    30. Ameli, H. Explanation of the Third Episode, Dar Al-Mustafa (PBUH) Company for Reviving Heritage, Vol 2, 2007. (In Arabic)
    31. Ghazali Tusi, M. Al-Mustasfa, Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 1992. (In Arabic)
    32. Muzaffar, M. Principles of Jurisprudence, Volume 1, Qom: Islamic Notifications Office, 1991. (In Arabic)
    33. Shatibi, I. Al-Muwafaqat in the Principles of Sharia, Beirut: Dar Al-Kutub Al-Ilmiyyah, 2004. (In Arabic)
    34. Shinqiti, M. Al-Masale Al-Morsalah, Medina: The Islamic University, 1989. (In Arabic)
    35. ---------- The Principles of Explanation in Explaining the Qur’an with the Qur’an, Islamic Jurisprudence Assembly, n.d. (In Arabic)

    Articles

    1. Al-Sharif, M. and Hamid Araei, “Pluralism of Legal Reasoning in the Light of Conflicting Interpretations”, Comparative Law Quarterly, Vol 5, No. 107, 2016. (In Persian)
    2. Omidi, J. “Law Interpretation in English law”, Tehran University Faculty of Law and Political Science Journal, No. 38, 1997. (In Persian)
    3. Amini, M. and Alireza Shekohian, “Optimization in the Function of the Rule of Responsibility Based on Fault; With an Emphasis on the Civil Responsibility of Doctor”, Legal Research Quarterly, No. 76, 2016. (In Persian)
    4. Poursaid, R. “The Most Important Challenges of al-Zahur Principle”, Jurisprudential Foundations of Islamic Law, second year, No.3, 2005. (In Persian)
    5. Darini, A. “Expediency and Its Jurisprudential Position”, Strategy, No. 19, 2001. (In Persian)
    6. Shahabi, M. “Economic Analysis of Law” in the Challene between Legal Modernity and Legal Post-Modernity”, Comparative Law Studies, Vol 9, No.1, 2018. (In Persian)
    7. Azimi Garakani, H. “Expediency in a Governmental Approach”, Specialized quarterly of jurisprudence and history of civilization, Fifth year, NO.19, 2009. (In Persian)
    8. Qari Seyed Fatemi, M. “Judicial Approach to the Theory of Sharia Goals and Its Human Rights Consequences”, Legal Research Quarterly, No.5, 2016. (In Persian)
    9. Keyvanfar, S. “Legal Pragmatism”, Legal Research Quarterly, No.46, 2007. (In Persian)
    10. Golshani, E. and Mehdi Hosseini Modares, “Comparison of the Effects of Economic and Formalist Schools of Interpretation on Law”, Encyclopedia of Economic Law, 22nd year, No.7, 2015. (In Persian)
    11. Naqshbandi, N. “Theory of Limitation of Necessities in the Quintupl Goals”, Articles and Reviews, No85, 2007. (In Persian)
    12. Burton, Steven J.," A Lesson On Some Limits of Economic Analysis: Schwartz and Scott on Contract Interpretation", Indiana Law Journal, Vol.88, Issue.1, Article6, 2013.
    13. Cohen, George M.," Posnerian Jurisprudence and Economic Analysis of Law: The View from the Bench", the University of Pennsylvania Law Review, Vol.133, Iss.5, 1985.
    14. Opwis, Felicitas," New Trends in Islamic Legal Theory: Maqasid al-Sharia as a New Source of Law", Die Welt Des Islams, Vol.57, Iss.1, 2017.
    15. Posner, Richard A.," Statutory Interpretation: In the Classroom and in the Courtroom", University of Chicago Law Review, Vol.50, No.800, 1983.
    16. Post, Robert," Theories of Constitutional Interpretation", Representation, No.30, Special Issue: Law and the Order of Culture, University of California Press, Spring 1990.
    17. Rizzo, Mario J. and Arnold, Frank S.," An Economic Framework for Statutory Interpretation", Law and Contemporary Problems, Vol.50, No.4, Autumn 1987.
    18. Wald, Patricia," Limits On the Use of Economic Analysis in Judicial Decision-making", Law and Contemporary Problems, Vol.50, No.4, Autumn 1987.

     

     

فایل ها

سابقه مقاله

  • تاریخ دریافت: 04 اردیبهشت 1401
  • تاریخ بازنگری: 23 اسفند 1401
  • تاریخ پذیرش: 12 اردیبهشت 1402

هم رسانی

ارجاع به این مقاله

آمار