مبانی مسئولیت مدنی ناشی از نقض تعهدات پولی

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسندگان

1 دانشگاه شهید بهشتی

2 مفید

چکیده

قراردادهایی که موضوع آن تادیه مقداری وجه نقد می­باشد و دکترین حقوقی از آن به «تعهدات پولی» یاد می­کنند بخش اعظمی از مبادلات و تعهدات را بخود اختصاص داده است. شیوع و رواج این قراردادها قانونگذار را برآن داشته است تا مقررات بخصوصی در این زمینه و خاصه در صورت نقض تعهد مقرر دارد. شایسته­ترین و خاص ترین کارکرد مسئولیت در نقض تعهد پولی را باید در نوع خاص جبران خسارت آن یعنی خسارت تاخیر تادیه جستجو کرد. در میان نوشتارهای حقوقی کمتر به مبانی حقوقی و شرعی این نوع از جبران خسارت پرداخته شده است و این مهم، ضرورت تدوین مقاله حاضر را توجیه می­نماید. در این نوشتار قواعد اتلاف، لاضرر، شروط ضمن عقد و علی الید، بعنوان مبانی مسئولیت مدنی در صورت نقض تعهدات پولی مورد بررسی و کارکرد هر کدام مورد توجه قرار می­گیرد. مطالعه­ی مبانی مزبور کمک می­کند تا ضمن تبیین جایگاه صحیح و واقعی مسئولیت مدنی ناقض تعهد پولی و شناسایی سبب شرعی و قانونی پرداخت خسارت، موضوع خسارت تاخیر تادیه  از نظریه فقهی-حقوقی ربا تمیز داده شود.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Foundations of Civil Liability in Breaching Monetary Obligations

نویسنده [English]

  • Goodarz Eftekhar Jahromi 1
1 shahidbeheshti
منابع فارسی)
1-     احمدوند، معروفعلی، «مروری بر ماهیت شناسی پول و دیدگاه فقیهان، فقه»، شماره 36، تابستان 1382.
2-     افتخار جهرمی، گودرز و حسینی پویا، سید محسن، «تحلیل و نقد اقوال فقهی پیرامون خسارت کاهش ارزش پول پس از تاخیر در تادیه»، فصلنامه تحقیقات حقوقی، شماره 71، 1394.
3-     الفت، نعمت ا...، «تاملی در مبانی و مفاد الزام و التزام در قراردادها»، مجله فقه و حقوق، شماره 12، 1386.
4-     امامی، سید حسن، حقوق مدنی، ج 1، تهران: انتشارات اسلامیه، بی تا.
5-     انصاری، مرتضی، رسائل الفقهیه، قم: انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1414.
6-     آصفی، محمد مهدی، «احکام فقهی پول»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 7، بی تا.
7-     بهرامی احمد، حمید، «آیا قاعده لاضرر بر احکام عدمی حکومت دارد؟ آیا قاعده لاضرر اثبات حکم می­کند؟» مجله پژوهشهای حقوق اسلامی، شماره 29، 1388.
8-     بهجت، محمد تقی، استفتائات، قم، انتشارات دفتر حضرت آیت ا... بهجت، 1428 ق.
9-     تقوی، مهدی، مبانی علم اقتصاد، تهران، انتشارات صنایع ایران، چاپ هشتم، 1382.
10- توسلی، محمد اسماعیل، «بررسی و نقد نظریات برخی از اندیشه وران اسلامی درباره ماهیت پول»، مجله اقتصاد اسلامی، شماره 19، 1384.
11- توسلی، محمد اسماعیل، «تحلیل ماهیت پول»، فصلنامه علمی پژوهشی اقتصاد اسلامی، شماره 48، 1391.
12- جعفری لنگرودی، محمدجعفر، فرهنگ عناصر شناسی، تهران: کتابخانه گنج دانش، 1382.
13- حائری شیرازی، محی الدین، در اسلام پول نباید کار کند، شیراز، انتشارات فاطمیه، 1391.
14-                       حسین آبادی، امیر، «بررسی وجه التزام مندرج در قراردادها»، تشریه الهیات و حقوق، شماره 6، 1381.
15- خمینی، سید روح ا...، القواعد الفقهیه و الاجتهاد و التقلید (الرسائل)، ج 1، قم: انتشارات موسسه مطبوعاتی اسماعیلیان، بی تا.
16-                       خمینی، روح ا...، ترجمه تحریرالوسیله، قم، دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1425ق.
17-                     جوادی آملی، عبدا...، استفتائات، قم، نشر اسراء، 1387.
18- داودی، پرویز و دیگران، پول در اقتصاد اسلامی، تهران، انتشارات سمت، چاپ چهارم، 1390.
19- رضائی نژاد، عبدالحسین، «گستره کارآمدی قاعده فقهی لاضرر»، پژوهشنامه حقوق اسلامی، شماره 25، 1389.
20- زمانی فراهانی، مجتبی، پول، ارز و بانکداری، تهران، انتشارات ترمه، چاپ ششم، 1378.
21- سبحانی، حسن و قائمی نیا، علی اصغر، «پول در اقتصاد اسلامی از دید اعتباریات علامه طباطبایی»، فصلنامه اقتصاد اسلامی، شماره 63، 1395، ص 83.
22- شعبانی، احمد، پول، بهره و تورم، تهران، انتشارات دانشگاه امام صادق، 1390.
23- شمس، سیدحسین، «احکام فقهی پول (2)»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 9، بی تا.
24- شهیدی، مهدی، آثار قراردادها و تعهدات، تهران: انتشارات مجد، 1391.
25- شهیدی، مهدی، سقوط تعهدات، تهران، انتشارات مجد، چاپ هشتم، 1386.
26- صالح، سعادت، «بررسی قاعده اتلاف با رویکردی به دیدگاه امام خمینی (ره)»، کاوشی نو در فقه اسلامی،. شماره 59، 1388.
27- صالحی مازندرانی، «گفتگو احکام فقهی پول (2)»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 9، بی تا.
28- طاهری، حبیب ا...، «ضمان کاهش ارزش پول از دیدگاه فقه و حقوق»، مجله مجتمع آموزش عالی قم، شماره 11، 1380.
29- طباطبایی یزدی، سیدمحمد، سوال و جواب، ج 2، تهران: مرکز نشر علوم اسلامی، 1415ق.
30- عبدی پور، ابراهیم، «تحلیل حقوقی ماهیت پول الکترونیکی»، مجله حقوق خصوصی، شماره 16، 1389.
31- کاتوزیان، ناصر، الزامهای خارج از قرارداد، ضمان قهری، ج 1، تهران: انتشارات دانشگاه تهران، 1386.
32- کاتوزیان، ناصر، حقوق مدنی، اموال و مالکیت، تهران: انتشارات میزان، 1383.
33- کاتوزیان، ناصر، قواعد عمومی قراردادها، ج 4، تهران: انتشارات شرکت سهامی انتشار، 1392.
34- کاتوزیان، ناصر، نظریه عمومی تعهدات، تهران: انتشارات میزان، 1391.
35- کاویانی، کورش، حقوق اسناد تجاری، تهران: انتشارات میزان، 1387.
36-                       گلپایگانی، محمدرضا، مجمع المسائل، قم، انتشارات دارالقرآن الکریم، 1409ق.
37- مراغی، عبدالفتاح، النعاوین الفقهیه، ج 2، قم: انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
38- مصباحی مقدم و حسن جلالی، «کاوشی در حکم فقهی شرطهای جزایی و تهدیدی در جریمه تاخیر در نظام بانکداری بدون ربا»، مجله پژوهشنامه حقوق اسلامی، 1387، شماره 28.
39- مطهری، مرتضی، فقه و حقوق (مجموعه آثار)،ج 20، قم: انتشارات صدرا، بی تا.
40- معرفت، محمدهادی، «احکام فقهی پول»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 14، بی تا.
41- مکارم شیرازی، ناصر، استفائات جدید، ج 2 قم: انتشارات مدرسه علی ابن ابیطالب، ، 1427ق.
42- موسایی، میثم، «بررسی دلایل جبران کاهش قدرت خرید پول»، مجله پژوهش نامه بازرگانی، شماره 34، 1384.
43- موسوی بجنوردی، «سید محمد، نقش اسکناس در نظام حقوقی اسلام»، مجله حقوقی دادگستری، شماره 7، 1372.
44- موسوی بجنوردی، سید محمد، «احکام فقهی پول»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 7، بی تا.
45- موسویان، سید عباس، «بررسی راهکارهای حل مشکل تاخیر تادیه در بانکداری بدون ربا»، مجله فقه و حقوق، شماره 2، 1385.
46- موسویان، سید عباس، «بررسی فقهی حقوقی قوانین مربوط به جریمه و خسارت تاخیر تادیه در ایران»، مجله فقه و حقوق، شماره 4، 1384.
47- میرجلیلی، سیدحسین و دیگران، پول و اسناد تجاری، تهران، انتشارات کتاب مرجع، 1394.
48- وحدتی شبیری، سید حسن، مبانی مسئولیت مدنی قراردادی، قم: پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی، 1385.
49- وحدتی شبیری، سیدحسن، «مطالعه تطبیقی خسارت تاخیر تادیه در حقوق ایران و فقه امامیه»، مجله اقتصاد اسلامی، شماره 93، 1382.
50- هاشمی شاهرودی، سید محمود، «ضمان کاهش ارزش پول»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، بی تا، شماره 2، ص 51.
51- یوسفی، احمد علی، «پول امروز مثلی یا قیمی یا ماهیت سوم»، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 14، بی تا.
52- یوسفی، احمدعلی، بررسی فقهی جبران کاهش ارزش پول، تهران: انتشارات جنگل، 1389.
53- یوسفی، احمدعلی، پول جدید از نگاه اندیشمندان، مجله فقه اهل بیت علیه السلام، شماره 16، بی تا.
منابع عربی)
1-  اردبیلی، احمد، مجمع الفائده و البرهان، ج 10، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1403.
2-  انصاری، مرتضی، مکاسب، ج 4، قم: انتشارات کنگره جهانی بزرگداشت شیخ اعظم انصاری، 1415ق.
3-  بجنوردی، سید حسن، القواعد الفقهیه، ج 2، قم: نشر الهادی، 1419 ق.
4-  بهجت، محمدتقی، استفتائات، ج 3 قم: انتشارات دفتر حضرت آیت الله بهجت، 1428ق.
5-  حر عاملی، تفصیل وسایل الشیعه الی تحصیل مسائل الشریعه، ج 18، قم: موسسه آل البیت (ع)، 1409ق.
6-  حسینی عاملی، سید محمدجواد، مفتاح الکرامه، ج 15، قم: دفتر انتشارات وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1419ق.
7-  حسینی مراغی، عبدالفتاح، العناوین الفقهیه، ج1 و2، قم، انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1417ق.
8-  خراسانی، محمدکاظم، حاشیه المکاسب، تهران: انتشارات وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، 1406ق.
9-  خمینی، روح ا...، کتاب البیع، ج 3، تهران: موسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی قدس سره، بی تا.
10- خمینی، روح ا...، تحریر الوسیله، قم، انتشارات موسسه مطبوعات دارالعلم، چاپ اول، بی تا.
11-                    روحانی، سید محمد، القواعدالفقهیه (منتقی الاصول)، ج 5، قم: انتشارات امیر، 1413.
12-                    طباطبایی یزدی، سید محمدکاظم، حاشیه المکاسب، ج1، قم: انتشارات موسسه اسماعیلیان، 1410ق.
13-                    طباطبایی، سید علی، ریاض المسائل، ج 14، قم: انتشارات موسسه آل البیت علیه السلام،1418ق.
14-                    مکارم شیرازی، ناصر، القواعد الفقهیه، ج 1، قم: انتشارات مدرسه امام امیرالمومنین علیه السلام،1411.
15-                    نجفی، محمد حسن، جواهر الکلام، ج 37، بیروت: انتشارات دار احیاء التراث العربی، بی تا.
16-                    نراقی، ملا احمد، عواید الایام، قم: انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی وابسته به حوزه علمیه قم،1417ق.