رویکردی عدلیه‌ای به نظریه مقاصد و پیامدهای حقوق بشری

نویسنده

استاد گروه حقوق بین‌الملل و عمومی، دانشکده حقوق دانشگاه شهید بهشتی

چکیده

نظریه مقاصد‌الشریعه، به‌رغم تمام جذابیت‌های هرمنیوتیک‌اش، هیچ‌گاه نتوانست در قامت یک نظریه تفسیری رقیب جدی برای رویکرد اصاله‌الظهوری اصولیون مسلمانان ظاهر شود. در عین حال، به‌ویژه پس از اثر سترگ ابو اسحاق شاطبی (الموافقات فی اصول الشریعه)، نظریه مقاصدی توانست گاه بسان رویکردی تفسیری، و گاه همچون نوعی نظریه فلسفه حقوق در تبیین ماهیت، کارکرد و اهداف شریعت جایگاهی برجسته‌ در ادبیات نظری هنجاری مسلمانان بیابد. این پژوهش ابتدا نظریه مقاصد‌الشریعه غزالی و اصول‌فقه مقاصدی شاطبی را مورد بررسی کوتاه قرار داده، و سپس با تبیین ایده فرا اسلامی/جهان‌شمولی اصول (اهداف) شریعت، تلاش خواهد کرد که ناکامی تاریخی مقاصدی‌های مسلمان در انکار مرجعیت عقل اخلاقی، و در نتیجه محوریت حیثیت انسان بما هو انسان، به‌عنوان ‌ام‌المقاصد، را ریشه‌یابی نماید. ارزیابی مقاصد در ترازوی عدالت و تأکید بر غیبت حیثیت انسانی در این نظریه، و سپس بررسی تحلیلی نگاه عدلیه به حیثیت انسانی، و ارزیابی پیامدهای حقوق بشری نظریه امر الهی از دیگر دستاوردهای این پژوهش است. پایان بخش این گفتار، رونمایی بسیار اجمالی از «نظریه دین‌ورزی فضیلت‌بنیاد» است، نظریه‌ای که مساهمت معرفتی و دل مشغولی اصلی نگارنده این روزها است، که البته معرفی تفصیلی آن مجال دیگر می‌طلبد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

1

الف) فارسی
1. پایا، علی، فقیه به منزله یک مهندس، ارزیابی نقادانه از جایگاه معرفت شناسانه فقه،
.198- 1394 ، صص 173 ، فصلنامه مطالعات معرفتی، شماره 63
2. سیمایی صراف، حسین؛ قیاس در استدلال حقوقی، مطالعه تطبیقی در فقه، نظام
. حقوقی ایران و کام نلا، تهران، مؤسسه مطالعات و پژوه شهای حقوقی شهر دانش، 1392
ترجمه مصطفی رحیمی، در: کهون لارنس ، « اگزیستانسیالیزم » ؛ 3. سارتر، ژان پل
،« از مدرنیسم تا پست مدرنیسم » ( (ویراستار ترجمه های فارسی عبدالکریم رشیدیان
. نشر نی، 1388
حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر اول، درآمدی بر » ؛ 4. قاری سید فاطمی، سید محمد
. تهران، شهر دانش، ویرایش سوم، 1390 ،« مباحث نظری: مفاهیم، مبانی، قلمرو و منابع
حقوق بشر در جهان معاصر، دفتر دوم، » ؛ 5. قاری سید فاطمی، سید محمد
. تهران، شهر دانش، ویرایش دوم، 1390 ،« جستارهایی تحلیلی از حق ها و آزادی ها
6. مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، صحیفه امام، مجموعه آثار امام خمینی،
،( بیانات، پیام ها، مصاحبه ها، احکام، اجازات شرعی و نامه ها، ج 2، (ص 289
./http://www.imam-khomeini.ir : قابل دسترسی در
. 7. کدیور، محسن؛ حق الناس (اسلام و حقوق بشر)، تهران، انتشارات کویر، 1386
. 8. مجتهد شبستری، محمد؛ هرمنیوتیک کتاب و سنت، تهران، طرح نو، 1391
. 9. ----------------؛ نقدی بر قرائت رسمی از دین، تهران، طرح نو، 1381
. 10 . ----------------؛ تأملاتی بر قرائت انسانی از دین، تهران، طرح نو، 1383
ب) عربی
11 . ابوزهره، محمد؛ اصول الفقه، القاهره، مصر، دارالفکر العربی، بی تا.
فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 75 رویکردی عدلی های به نظریه مقاصد و پیامدهای حقوق بشری
38
12 . الشاطبی، ابو اسحاق (متوفای 790 ه)؛ الموافقات فی اصول الشریعه، بیروت، منشورات
. دارالکتب العلمیه، 2004
دراسه و تحقیق ،« المستصفی من علم الاصول » ؛ 13 . الغزالی، ابوحامد محمد بن محمد
.(482- الدکتور حمزه بن زهیر حافظ، شرکه المدینه المنوره للطباعه، 2008 ، ج 2، (ص 481
قم، مؤسس ه النشر ،« کشف المراد فی شرح تجرید الا عتقاد » ؛ 14 . ، حلی، علامه
الاسلامی، 1407 ه.
قم، ایران، کتاب فروشی مفید. ،« القواعد و الفوائد » ؛ 15 . عاملی، محمد بن مکی
مع شرح نصیر الدین الطوسی، تحقیق ،« الاشارات و التنبهات » ؛ 16 . ابوعلی ابن سینا
دکتور سلیمان دنیا، ج 1، دارالمعارف، قاهره، بی تا.
17 . مظفر، محمد رضا؛ اصول الفقه، الطبعه الثانیه، دارالنعمان، النجف، العراق، 1386 ه.
. 18 . النراقی، المولی محمد مهدی؛ جامع السعادات، انتشارات اسماعلیان، تجدید چاپ 1379 ، ج 1
ج) لاتین
19. Johnston, D. ( 2007), Maqasid Al-Sharia`a: Epistemology and
Hermeneutics of Muslim Theologies of Human Rights, “Die Welt des
Islams, International Journal for the Study of Modern Islam”, vol.47,
issue 2, pp 149- 187.
20. Hume, D. (1740), Enquiry Concerning Human Understanding, in ed.
Cahn, S. (1990), Classic of Western Philosophy, p 783-869.
21. M. Cahn, S. ed. (1990), “Classics of Western Philosophy”, Hackett
publishing Company, Indiana USA .
22. Russell, B. (1946), “History of Western Philosophy and its
Connection with Political and Social Circumstances From the
Earliest Time to the Present day”, reprinted by Rutledge(1991