محرومیت‌های اجتماعی به مثابه‌ی یک علت موجهه جرم یا عامل رافع مسئولیت کیفری؟

نویسنده

دانشیار گروه حقوق دانشگاه آزاد اسلامی واحد مشهد

چکیده

با توجه به تاثیرپذیری نظام‌های عدالت کیفری از رویکردهای سخت‌گیرانه نسبت به تشدید مسئولیت و مجازات مجرمان طبقه‌ی محروم از دهه‌ی 70 میلادی به این سو، به مسئله‌ی وضعیت نامساعد اجتماعی مجرم به‌عنوان عاملی برای رفع یا تخفیف مسئولیت کیفری یا علتی که توجیه کننده ارتکاب جرم باشد، توجه چندانی نشده است.مروری بر یافته‌های پژوهشی جرم‌شناسی نشان می‌دهد که شرایط اجتماعی و اقتصادی فرد بر میزان تطابق وی با قوانین و هنجارهای اجتماع تأثیر بسزایی دارد و محرومیت موجب کاهش ظرفیت انسان برای تطبیق با قوانین می‌شود. علاوه بر آن در صورت باقی ماندن عوامل خطر و جرم‌زا، مجازات و تشدید آن‌ تأثیر بازدارنده‌ای به دنبال نخواهد داشت. به‌رغم طرفداری عده‌ی قابل توجهی از جرم‌شناسان و جامعه‌شناسان ازرویکرد کاهش مسئولیت کیفریِ مرتکبان محروم، تحلیلگران حقوقی، مخالف در نظر گرفتن محرومیت به‌مثابه‌ی عامل موجهه یا رافع مسئولیت کیفری بر مبنای بر وضع نامساعد اجتماعی هستند دیدگاه‌های مخالف، شواهد علمی اجتماعی در رابطه با علل ارتکاب جرم را نادیده می‌انگارند، درحالی‌که این شواهد به‌روشنی نشان می‌دهند که بسیاری از افرادی که در شرایط وخیم اجتماعی زیست می‌کنند را نمی‌توان از لحاظ اخلاقی مسئول دانست؛ لذا توجه به آن در قالب یک عامل موجهه، علت رافع تام یا نسبی مسئولیت کیفری باید در قوانین موضوعه به‌طور رسمی برای توجه به وضع نامساعد اجتماعی مجرمان در نظر گرفته شود؛ بحثی که به نظر می‌رسد با توجه به تعداد قابل ملاحظه‌ی محرومان در سراسر جهان باید در گفتمان اندیشمندان حقوق کیفری بار دیگر مورد تحلیل قرار گیرد.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

1

الف) منابع فارسی
1. آخوندی، عباس، 19 میلیون ایرانی در محله های حاشیه نشین زندگی می کنند، خبرگزاری آنا،
12:57:54 ، تاریخ بازیابی همان روز، قابل دسترسی در - تاریخ انتشار دوشنبه 10 آبان 1395
آدرس ذیل:
2. http://www.ana.ir/news/154714
، 3. حبیب زاده، محمد جعفر؛ اضطرار (ضرورت) مجله: حقوقی دادگستری، بهار و تابستان 1375
. شماره 15 و 16
4. حبیب زاده، محمد جعفر ؛ فخر بناب،حسین ؛مقایسه عوامل موجهه جرم و عوامل رافع
. مسؤولیت کیفری مجله مدرس علوم انسانی، پاییز 1384 شماره 40
5. راولیون، مارتین، 1376 ،مقایسه فقر،تهران،مرکز تحقیقات روستایی، وزارت جهاد سازندگی
6. شوشتری، محمدتقی، قضاوت های امیرمومنان حضرت علی، ترجمه ی محمدرضا سماک
. امانی،نشر جمال، 1392
7. هژبرالساداتی، هانیه، ارزیابی تفسیرهای قضایی از قوانین کیفری در پرتو عدالت اجتما ع،
. رساله دکتری حقوق کیفری و جر مشناسی، دانشگاه تربیت مدرس تهران، 1394
ب) منابع لاتین
8. Alexander, Larry, Kimberly Kessler Ferzan, and Stephen J. Morse. Crime
and culpability: A theory of criminal law. Cambridge University Press,
2009.
9. Blau, Peter Michael. Exchange and power in social life. Transaction
Publishers, 1964.
10. Bursik Jr, Robert J., and Harold G. Grasmick. "Economic deprivation and
neighborhood crime rates, 1960-1980." Law & Soc'y Rev. 27 (1993).
11. Butler, Paul, "Racially Based Jury Nullification: Black Power in the Criminal
Justice System," Yale Law Journal, vol 105, 677-725. 1995.
12. Caspi, Avshalom, et al. "Neighborhood deprivation affects children's
mental health: Environmental risks identified in a genetic design."
Psychological Science 11.4 (2000).
فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 75 محرومیت های اجتماعی به مثاب هی یک علت موجهه جرم یا...
115
13. Cohen, Marshall, Thomas Nagel, and Thomas Scanlon. Equality and
preferential treatment. Princeton University Press, 1977.
14. Cook ,Dee , Criminal and Social Justice, New York ,SAGE Publications Ltd ,2006 .
15. Cotterrell, Roger. "Law in culture." Ratio Juris 17.1 (2004): 1-14.
16. D. A. Anderson, the Aggregate Burden of Crime, Journal of Law and
Economics, 611-642, 1999.
17. DE HAAN, M. W. "Abolitionism and crime control: a contradiction in
terms." LAW (2008).p.76
18. Delgado, Richard (1985), ""Rotten Social Background": Should the
Criminal Law Recognize a Defense of Severe Environmental
Deprivation?", Law and Inequality 3: 9 .
19. Drukker, Marjan, et al. "Children's health-related quality of life,
neighbourhood socio-economic deprivation and social capital. A
contextual analysis." Social science & medicine 57.5 (2003): 825-841.
20. Finkel, Norman J., and Jennifer L. Groscup. "Crime prototypes, objective
versus subjective culpability, and a commonsense balance." Law and
Human Behavior 21.2 (1997).
21. Finnegan, Frances. Poverty/Prostitution York. Cambridge University
Press, 2007.
22. Freiberg, A. (2000) ‘Guerrillas in our midst? Judicial responses to
governing the dangerous’, in M. Brown and J. Pratt (eds) Dangerous
Offenders, London: Routledge.
23. George P. Fletcher, Rethinking Criminal Law 235-241 (1978).
24. Gurney, Joan Neff, and Kathleen J. Tierney. "Relative Deprivation and
Social Movements: A Critical Look at Twenty Years of Theory and
Research*." The Sociological Quarterly 23.1 (1982).
25. Hall, Gillette, and Harry Anthony Patrinos, eds. Indigenous peoples,
poverty, and human development in Latin America. New York: Palgrave
Macmillan, 2006.
26. Hannon, Lance, and James DeFronzo. "The truly disadvantaged, public
assistance, and crime." Social Problems (1998).
27. Herbert Packer ,The limits of the Criminal Sanction133 (1968).
28. Holmes, OW, Jr., The Common Law, Boston, Little, Brown, 1881.
29. Hudson, Barbara. "Punishment, poverty and responsibility: the case for a
hardship defence." Social and Legal Studies 8.4 (1999).
30. Jeffrie Murphy, "Marxism and Retribution," Philosophy and Public
Affairs 2 (1973).
فصلنامه تحقیقات حقوقی شماره 75 محرومیت های اجتماعی به مثابه ی یک علت موجهه جرم یا...
116
31. Kawachi, Ichiro, Bruce P. Kennedy, and Richard G. Wilkinson. "Crime:
social disorganization and relative deprivation." Social science &
medicine 48.6 (1999).
32. Krohn, Marvin D. "Inequality, Unemployment and Crime: A Cross
National Analysis." The Sociological Quarterly 17.3 (1976).
33. Long, Alecia P. "Poverty is the new prostitution: Race, poverty, and
public housing in post-Katrina New Orleans." The Journal of American
History 94.3 (2007).
34. McCord, Joan. "The cycle of crime and socialization practices." Journal
of Criminal Law and Criminology (1991).
35. Messer, Lynne C., et al. "Neighborhood crime, deprivation, and preterm
birth." Annals of epidemiology 16.6 (2006).
36. Monroe, Jacquelyn. "Women in street prostitution: The result of poverty
and the brunt of inequity." Journal of poverty 9.3 (2005).
37. Morse,Stephen, “Deprivation and Desert,” in W. Hefferman & J. Kleinig,
eds., From Social Justice to Criminal Justice 114-160. New York:
Oxford University Press, 2000.
38. Norval Morris, "Psychiatry and the Dangerous Criminal," Southern
California Law Review 41 (1968).
39. Oetting, Eugene R., and Joseph F. Donnermeyer. "Primary socialization
theory: The etiology of drug use and deviance. I." Substance use &
misuse 33.4 (1998).
40. People v Gracia
41. Robinson, Paul, criminal law defense: A systematic analysis,199,229-
243(1982).
42. Sen, Amartya (1999). Development as freedom (1st ed.). New York:
Oxford University Press.
43. Street, David, and John C. Leggett. "Economic deprivation and
extremism: A study of unemployed Negroes." American Journal of
Sociology (1961).
44. Sun, Ivan Y., Doris C. Chu, and Hung-En Sung. "A cross-national
analysis of the mediating effect of economic deprivation on crime." Asian
Journal of Criminology 6.1 (2011).
45. WALDRON JEREMY ,Why Indigence Is Not a Justification In From
Social Justice to Criminal Justice: Poverty and the Administration of
Criminal Law Oxford University Press, 2000.